«Тошкент Антарктидаси»

2025 йил январдаги «Тошкент Антарктидаси». Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»

Машҳур Бурчмулла курорти яқинидаги Чорвоқ сув омборига қуйиладиган Чотқол тоғ дарёси ўзанида ҳосил бўлган кўп қаватли уйлардек баланд муз блоклари уюмлари 2025 йил январь ойида Тошкентнинг энг машҳур сайёҳлик масканига айланди. Ғайриоддий табиат ҳодисаси халқ орасида «Тошкент Антарктидаси» деган романтик номни олди. Муз майдонлари баҳор бошланиши билан хавф туғдирадими ёки табиат чиройига чирой қўшадими, ҳозирча бу номаълум.

Тошкентда бу йилги қиш тарихдаги энг иссиқ қишлардан бири ҳисобланади. 2024 йил декабрь ойида кундузи ҳарорат нолдан паст бўлган атиги беш кун бўлди ва кечаси термометр фақат бир марта -10 даражага тушди. Янги йилдан кейин аёзли кунлар умуман бўлмади. Ўзгидрометология маркази бизни бир неча бор Волга бўйидан Ўзбекистонга совуқ ҳаво массалари яқинлашиб келаётгани ҳақида огоҳлантириш билан қўрқитди. Аммо кучли қор фақат денгиз сатҳидан 2000 метр баландликда ҳар қандай қишки ёғингарчилик доимо қорга айланадиган тоғли ҳудудларда содир бўлди.

2025 йил январдаги «Тошкент Антарктидаси». Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»

Ўзбекистон пойтахтидан атиги 100 километр шимоли-ғарбда Россиянинг шимолий ландшафтлари ёки Антарктидани визуал тарзда эслатувчи улкан муз майдонлари пайдо бўлгани ҳақидаги ҳаваскор фотограф ва туроператорларнинг хабари шаҳар аҳолисида катта қизиқиш уйғотди.

2025 йил январдаги «Тошкент Антарктидаси». Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»

Машҳур ўлкашунос, алпинист, саёҳатчи, «Сирли Ўзбекистон» машҳур сайёҳлик жамияти раҳбари Шароф Эгамбердиев биринчи бўлиб пойтахт жамоатчилигига табиат ҳодисаси ва унинг юзага келиши мумкин бўлган механизмлари ҳақида сўзлаб берди. Унинг шарофати билан тошкентликлар «муз ёғи», «қор учқунлари», «шуга» (муз парчалари), «шугоход» ва «зажор» каби экзотик атамаларни биринчи марта эшитишди.

«Музли қуймоқ» қа ўхшаш шугоход. Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»

Мухтасар қилиб айтганда, муз ҳосил бўлиш жараёни музлаш нуқтасига яқин ҳароратда бошланади. Сувда кристалланиш ядролари — тупроқ, қум ёки қор парчалари зарралари бўлса, улар атрофида муз игналари ўсади. Муз ёғи ҳосил бўлади. Қор унинг совуқ юзасига тушганда, у сув билан тўйинган бўлади, сиқилади ва ёпишқоқ массага – қор учқунлари (снежура)га айланади. Шамол ва оқим қорни бўшашган муз ороллари — шугага бориб уради. Дарё ўзанидаги тор жойларга ёки дарёдаги ҳар қандай тўсиқларга етиб борганда, муз қатлами зажорни ҳосил қилади. Бу жойда дарё музлари муқаррар равишда қирғоққа сирпаниб чиқади ва бу ерда муз блокларининг катта тўпланиши пайдо бўлиши мумкин. Ҳодиса миқёси жараённинг интенсивлигига мутаносибдир.

Қор учқунлари. Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»

«Фарғона» мухбири пейзаж сурати ишқибози сифатида «Сирли Ўзбекистон»даги дўстлари билан «Тошкент Антарктидаси»га ташриф буюриш имкониятини қўлдан бой бермади, албатта. Сафарга чиққан куним Тошкентда эрталаб 4 даража совуқ эди. Воқеа жойида ҳаво анча салқин эди — эрталаб соат 10 да минус 2 даража. Бу ерда мен қор учқунларининг шаклланиши қандай давом этишини ва мутлақо очиқ осмон остида муз оқими қандай содир бўлаётганини кўрдим. Гап шундаки, Чотқол дарёси дарасида деярли тўхтовсиз кучли шамол эсиб, атрофдаги тоғ ёнбағирларидан қорларни учириб кетади. Ва у ерда жуда кўп қор бор. Кучли шамол муҳим рол ўйнаши табиий.

Шамол тоғ ёнбағирларидан қорни кўчирмоқда. Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»

Мутахассис бўлмаганлар учун Бурчмулла яқинидаги муз майдонлари нима учун ҳозирги иссиқ қишда пайдо бўлгани номаълумлигича қолмоқда. Эҳтимол, бу тоғ дарёлари учун мутлақо нормал ҳодисадир? Зеро, иссиқ қиш шаҳар аҳолисини қишки тоғларга саёҳат қилишга ундайди. Ёки Чотқол дарёсида янги ГЭС қурилиши қандайдир рол ўйнадими? Ёки глобал иқлим ўзгариши «айбдор»ми?

Атроф-муҳит муаммолари бўйича ҳар қандай спекуляциянинг принципиал рақиби сифатида, мен бу ҳодисанинг мутлақо табиий сабаблари бор деб ўйлайман. Кексаларнинг айтишича, бу ерда аввали ҳам, кенг миқёсда бундай ҳодисалар кузатилган. Лекин кўп эмас. Охирги марта тахминан ўн йил олдин бўлган.

Бугунги кунда Чотқол дарёсининг ўзани пойтахт фотосуратчилари ва сайёҳлик гуруҳлари учун машҳур зиёратгоҳдир. Ҳатто қор ва муздан ҳайратга тушмаган россиялик релокантлар ҳам «Тошкент Антарктидаси»га жон деб ташриф буюришмоқда. Аммо эрталаб кенг музликларни кезиб, кечқурун эса қушлар қувноқ сайраётган, майсазорлар кўкара бошлаган Тошкентга қайтиш қизиқарли ва экзотик саёҳат бўлса керак.

Синоптиклар Тошкентда февраль ойи ва баҳорнинг бошланиши қандай бўлиши ҳақида ҳозирча ҳеч қандай прогноз бермаган. Балки шиддатли баҳорги тошқин муз далалари қолдиқларини эришга улгурмасданоқ Чорвоқ сув омборига оқизиб бориши мумкин. Шунда хурсанд томошабинлар Чорвоқдаги «айсберглар»ни томоша қилишлари мумкиндир?..

Чорвоқ бу йил қишда музламади. Андрей Кудряшов фотосурати/«Фарғона»

Мазкур ҳодисанинг Чорвоқ ГЭСи гидротехника иншоотлари учун эҳтимолий хавфи аллақачон баҳоланган ва ҳисоблаб чиқилган бўлиши керак. Унинг ижобий томони оддий одамга ҳам аён: муз чучук сувнинг қўшимча манбаидир ва у Ўзбекистонда ҳеч қачон ортиқча бўлмаган.