«Агар Ўзбекистон футболи тўғри йўлдан кетса, бундан ҳамма фойда кўради»

Танқид қиляпсанми, ўрнига бошқа нарсани таклиф қил — бу ўзбек футболига ҳам мос келадиган эски ҳақиқат. «Фарғона» таҳлилчи, иқтисод ва ҳуқуқ соҳалари бўйича халқаро эксперт, ФИФА эксперти, РФИ президентлигига номзод, Ўзбекистонда спортни ривожлантириш дастурини тайёрлаган ва бу борадаги мураккаб масалаларнинг аниқ ечимини таклиф қилган Алишер Аминов билан суҳбатини (биринчи қисм, иккинчи қисм шу ерда) давом эттиради.

— Мақолаларингизда жуда кенг кўламли масалаларга тўхталгансиз. Уларнинг долзарблигига шубҳа қилиш учун асос йўқ, шунга қарамай мен эътироз билдирмоқчиман: Ўзбекистон ёшлар терма жамоаси Осиё Кубогида муваффақиятли ўйнади, терма жамоа 2006 йилги жаҳон чемпионати саралаш босқичида ўзини яхши кўрсатди, сўнгги пайтларда кўплаб қизиқарли ёш футболчилар пайдо бўлди. Бу тараққиётдан далолат эмасми?

— Терма жамоа муваффақиятининг сири жуда оддий: Жаҳон чемпионати формати 48 нафар иштирокчига кенгайтирилди ва Осиё финалга саккизтагача йўлланма олади. Агар ОФКда 20-30 йил олдин шундай квоталар бўлганида, ишонтириб айтаманки, Ўзбекистон терма жамоаси жаҳон чемпионатига чиқиш учун барча имкониятларга эга бўларди. Бизда ажойиб футболчилар бор эди.

Ҳа, ҳозир ўртачадан юқори, яхши авлод етишиб чиқди, дейман. Аммо ўзини кутилмаганда кўпчиликка намоён қилган Хусановдан ташқари ҳалигача ёрқин юлдузлар йўқ. Терма жамоанинг Иордания билан Қатарда ўтказган сўнгги ўртоқлик ўйинини таҳлил қиладиган бўлсак, унда ички чемпионатдан футболчилар таклиф этилган бўлса, «чет элликлар» билан рақобат ҳақида гапиришдан маъно йўқлигини тушунамиз.

Футболи ривожланган мамлакатларида одатда учта, тўртта, бештадан, кўп бўлмаса, бир хил малакага эга номзодлар терма жамоада битта ўрин учун курашади. Рақобатнинг юқори даражаси тизим самарадорлигини баҳолашнинг энг муҳим мезонларидан бири ҳисобланади. Шунингдек, вилоят марказлари ва клуб академияларидан тўпланган иқтидорларнинг 70 фоизга яқини ёшлар терма жамоаси тизимида тўпланиб, тизимли равишда миллий терма жамоага тарбияланаётгани ҳам алоҳида таъкидланди. ЎФАда шундай таҳлил ўтказилганми? Аминманки, натижалар кўнгилдагидек бўлмаган бўларди.

Ўзбекистон миллий терма жамоасининг ЖЧ-2026 финал босқичига чиқиш имконияти ҳақиқатда реал нарса. Афсуски, калтакнинг икки учуи бор.

— Нимани назарда тутяпсиз?

— Мисли кўрилмаган, тасаввур қилиб бўлмайдиган муваффақият мамлакат бошига тушса, ўзбек футболининг тизимли муаммолари рўйхатини дарҳол тиклайди ва ЎФА раҳбарияти ўзини-ўзи реклама қилиш учун катта имкониятга эга бўлади. Айни пайтда миллий ва клуб жамоаларининг халқаро майдондаги муваффақияти истисно эмас, балки қоидага айлангандагина ассоциация фаолияти самарадорлигини холисона баҳолаш мумкин.

— Аммо Хусановнинг улкан парвози чинакам ғурур учу насос бўлолмайдими?

— Абдуқодир билан боғлиқ вазият бундан дарак беради. Бола ёшлигидан «Бунёдкор» академиясида шуғулланган, бироқ клубнинг ўринбосарлар жамоасига ҳам киритилмаган, гарчи Азамат Абдураимов ёшлар жамоаси билан ишлаётган бўлса-да, уни 14 ёшида жамоага чақирган. Хусанов 17 ёшга тўлганда отаси ва агентлари унинг ўзбек профессионал футболида истиқболи йўқ, деган қарорга келишган. Натижада Беларуснинг «Энергетик-БГУ» жамоаси билан барқарор ўйин амалиёти бўйича келишувга эришилган, чунки ёш футболчи ўз салоҳиятини юзага чиқариш учун рақобат муҳитида бир мавсумда 30-40 учрашув ўтказиши керак эди.

2022 йилга келиб Абдуқодир профессионал футболчилик гувоҳномасини олгач, Ўзбекистонда унутилган эди. Эслаб, аста-секин уни ёшлар жамоасига жалб қила бошладилар. Аммо Словения терма жамоаси штаби йигитнинг Беларусь чемпионатида яхшиланишга қодир эканига ишончи комил эмас эди, гарчи йигит клубда доимий равишда юқори савияда ўйнаган бўлсада.

Кейин Осиё кубогидаги ғалаба ва ёшлар ўртасидаги жаҳон чемпионатидаги муносиб ўйин – скаутлар эътиборини тортадиган турнирлар бўлди. Натижа кўпчиликка маълум: ёш ҳимоячига «Манчестер Юнайтед», «Фенербахче» ва «Ланс» клублари қизиқиш билдиришди, французлар эса Хусановни арзимаган пул эвазига сотиб олишди. Ва атиги бир ярим мавсумдан кейин у топ-клублар томонидан талабгир ўйинчига айланди.

Абдуқодир Хусанов. «Манчестер Сити» матбуот хизмати фотосурати

Демакки, Абдуқодирнинг терма жамоаларда ўзини намоён қилгани ҳақида гап-сўзлар бемаънилик. Агар Белоруссиядаги бола бирданига ўзини кўрсатмаганида, уни аллақачон унутишган бўларди — кўпчилик унутилганлар қатори. Ўзбек футболи тарихида бундай хусусиятларга эга футболчилар кўп бўлган.

— Масалан?

— Умуман олганда, Жамшид Болтабоев 17 ёшида улкан истеъдод эгаси ҳисобланар эди ва унга «Ред Булл Зальцбург» қизиқиш билдирган. Аммо мураббий-агент-бизнесмен Самвел Бабаян унинг учун реал бўлмаган икки миллион еврони сўраган. Табиийки, йигит ҳеч қаерга бормаган ва охир-оқибатда ҳақиқий ўйинчи сифатида шакллана олмаган.

Ана шундай бабаянлар туфайли кўплаб иқтидорли ўзбек йигитларининг фаолияти иккинчи лига клубларида якунига етган. Буям бўлса энг яхши ҳолатда.

— Нима қилиш керак унда?

— Аввало, хориж чемпионатида ўйин амалиётига эга бўлиб, хориж клуби ғазнасини тўлдирган Хусановнинг мисолини инобатга олинг. Захираларни тайёрлаш бўйича самарали тизим мавжуд бўлса, истеъдодларга бой ўзбек футболи футболчиларни «тайёрлаб бериш»ни йўлга қўйиши мумкин эди. Бу нафақат давлатга уларни тайёрлаш харажатларини қоплаш, балки мукаммал бизнес қилиш имкониятини беради. Лекин ПФЛ, афсуски, юлдузсиз лига. Позицияларни замонавий талабларга жавоб бермайдиган ўта ўртача савиядаги футболчилар эгаллашган. Ва бу уларнинг айби эмас, балки бахтсизлик: истеъдодлар бундай муҳитда ўсмайди.

— Тўғри шароит яратиш учун нима қилиш керак? Ким ташаббус кўрсатиши ва саноатнинг давлатга қарамлигини минималлаштириши керак, зеро бу ҳолат ўйин ривожланишига зарар келтиради?

— Профессионал клубларнинг мавжудлиги давлат зиммасига юкланилган экан, уларнинг фаолияти устидан қаттиқ назорат ўрнатиш керак. Назоратнинг мақсади бюджетларни оптималлаштириш ва хусусий инвестицияларни жалб қилиш учун шароит яратишга қаратилган бўлиши керак.

Муаммога оқилона ёндашадиган бўлсак, давлат томонидан молиялаштириладиган клубнинг стратегик мақсади нима? Турган гап, юқори сифатли захира тайёрлаш ҳақида гап бориши керак. Кейинги савол: сўнгги 20 йилда қанча ўзбек футболи битирувчиси Европада озми-кўпми эътиборга молик мартабага эришди? Иккита, учта, бешта? Ва бу вақт ичида қанча давлат маблағлари сарфланди? Жавоб бераман: тахминан бир миллиард доллар.

Ўзбекистон ҳар йили 150 миллион долларни қора туйнукга улоқтирадиган даражада бойми? Бундай бўлиши мумкин эмас. Бу ахлоқсизлик. Футболга ўйламай сарфланаётган маблағлар сабаб шифокорлар, ўқитувчилар, фан ва маданият ходимлари, пенсионерлар кам ҳақ олишмоқда.

Ниҳоят, учинчи савол: Ўзбекистон клубларига қанчадан қанча иқтидорсиз легионерлар таклиф қилинди? Уларнинг трансферлари, маошлари ва бонусларни имзолаш учун қанча давлат маблағи сарфланди? Қанчаси керакли йўналишга «йўналтирилди»?

— Ундай бўлса, тўртинчи савол: нега Италия футболида «Тоза қўллар» операциясини қўллаш мумкин, Ўзбекистонда эса мумкин эмас?

– Чунки бизда бир қўл-қўлни ювади. Маҳаллийдан марказгача бўлган ҳокимият эшелонларидаги алоқалардан фойдаланиб, футболга «тўғри» кўрсатмалар берадиганлар ҳақиқий оқибатлардан қўрқмайдилар.

Футбол бутун дунёда сиёсий таъсир ўтказишнинг самарали воситасидир. Бу борада Ўзбекистон ҳам бундан мустасно эмас. Ҳокимият ўзига фойдали бўлса, катта спортга жиддий пул тикиб, унга нафақат маъно, балки пул киритади. Баъзида бу гаровлар ўз самарасини беради, қачонки Ўзбекистон ёшлар терма жамоаси Осиё кубогини сенсацион тарзда қўлга киритганида халқ хурсанд бўлгани каби пайтларда. Бордию, терма жамоа ЖЧ-2026 финал босқичига чиқолса, халқ бахтиёр бўлади.

шунда оддий формула ишлайди: вақт тафсилотларни ўчиради, аммо табло узоқ вақт давомида порлаб туради. Яъни, тизимли муаммоларни ҳал қилишдан ташвишланишга ҳожат қолмайди: бу бутун умримизга етади, келинг, кадрлар тайёрлашнинг аянчли тизимига миллионларни қуйишда давом этайлик, ЎФА жамоат ташкилоти ишларига аралашайлик, масаланинг иқтисодини эътиборсиз қолдирайлик, коррупцияни рағбатлантирайлик. Умуман олганда, оқибатлардан қўрқмасдан, концепцияларга мувофиқ бошқаришн давом этилади, чунки ташқи аудит — молиявий, маънавий ёки профессионал — ҳақиқатга нореал.

Бир сўз билан айтганда, Ўзбекистонда деярли барчага мос келадиган умумий вектор шундай: футболда муаммолар бор, лекин уларни ҳал қилиш мумкин. Умуман олганда, бизда ҳаммаси яхши. Биз илгари ўзимиз яратган қийинчиликларни ишонч билан енгиб ўтамиз.

— Ўзбек футболи давлат сиёсий тизимидаги оддийгина бир бўлакми?

— Албатта. У ушбу тизимнинг тўлиқ инсайдеридир. Бу ерда муқобил ва танқидий баҳолаш институтлари йўқ, янги шамоллар эсмайди. Уларнинг ўрнини футбол жамоатчилигининг «маъқулловчилари», ФИФА ва ОФКнинг жим кузатувчилари, иссиқ мамлакатларда шинам «учрашувлар» учун йиғилган кўплаб дўстларнинг илиқ очом-очомлари эгаллайди.

Биласизми, мен бу мавзуда шунчалик кўп гапирганманки, очиғини айтсам, яна сўз ва дақиқаларни беҳуда сарфлагинг келмайди. Шунинг учун асосий нарсани айтаман: футбол жамоатчилигининг нисбий фаровонлиги қўрқоқлик, иккиюзламачилик, очкўзлик ва тилни моҳирона ишлатишга асосланган.

— Хўш, нима қилиш керак?

— Глобал маънода, усул аниқ: давлатни аста-секин, лекин ишончли тарзда профессионал спортдан узоқлаштириш керак. Қонуний жиҳатдан федерациялар жамоат ташкилотлари, лекин аслида улар юқоридан назорат қилинади. Амалдаги тизимда бу мантиқан тўғри: давлат спортга пул бериб, уни назоратсиз тасарруф этиш ҳуқуқини сотиб олади.

Муқобил вариант, менимча, шундай: давлат, мамлакат президентининг шахсий назорати остида, спорт турлари бўйича барча федерациялар харажатлари учун жамланма бюджетни шакллантиради, давлат компаниялари, маҳаллий корхоналар раҳбарларини ҳокимлар билан бирга йиғади ва ҳар бир федерацияни ким ва қандай миқдорда молиялаштириши кераклигини ҳал қилади. Бундай вазиятда федерациялардаги давлат мулозимлари керак бўлмайди.

Спорт индустриясини ташкил қилиш жуда мураккаб фан, аммо бу фаннинг ўзаги жуда оддий: мутлақо иккиюзламачиликка барҳам бериш, лўттивозликни йўқ қилиш ва профессионал тарзда тайёрланган одамларга асосий масалаларда эркин гапиришга имконият бериш керак.

— Футбол захира ва мутахассисларни самарали тайёрлаш билан ажралиб туради, аммо рақобат даражаси заиф бўғин бўлса, якуний натижа бўлмайди. Ва яна бундай ҳолат пулларни ҳавога совуриш билан тенг бўлади ...

— Яна бир бор такрор айтаман: Ўзбекистонда футбол ривожидан фақат «катта охур»га яқин бўлганлар қониқиш ҳосил қилади. Футболдан даромад олиш кулгили даражада осон, чунки жавобгарлик даражаси амалда нолга тенг. Шу боис, профессионал футбол раҳбарлари муаммолар моҳиятини тушунмай, уларни ҳал этиш усулларини билмай, ривожланишнинг стратегик йўлларини кўрмасдан, танқидий хатоларни йилдан-йилга такрорлашда давом этишмоқда. Қайсидир маънода уларни тушуниш мумкин: давлат инвестициялари ҳам шахсий бойитиш манбаи, ҳам клан манфаатларига хизмат қилувчи, кучли лобби яратувчи ва шахсий амбицияларни қондириш имконини берувчи сиёсий таъсир воситасига айланмоқда.

Асосий лавозимларга керакли одамлар тайинланади, уларнинг асосий фазилати — уларни тайинлаганларга кўр-кўрона хизмат қилишидадир. Ва кейин ҳамма нарса одатдагидек давом этаверади: маъмурий ресурсни тўлиқ қувват билан ёқиш, мантиқсиз қарорлар, заиф қонунлар, фойдасиз қоидалар чиқариш, сохта клуб лицензиялари — ва чархпалак вақтинча ишониб топширилган ҳудудда менежернинг навбатдаги ўзгаришига қадар айланаверади.

Айнан шунинг учун ЎФА бошқаруви бўйича ўқув дастури мавжуд эмас. Шунинг учун ўзбек клублари узоқ муддатли истиқболсиз, «мавсумдан мавсумга» тамойили асосида яшайдилар. Шу боис футболга четдан келган менежерлар келиб, беш-олти ой ичида тубдан ўзгарадиган вазифаларни қўяди. Шу сабабли, лигалар камида бир неча йил ривожланиш режаси нима эканини билишмайди. Шу боис клублар ўзини 5 фоизга ҳам таъминлай олмаяпти ва сурункали банкротлик хавфи остида.

Натижада: ўзбек футболи имкониятларидан минимал фойдаланилмоқда.

Ажойиб ўтмишдан бир мисол. Ўтган асрнинг 80-йилларида Жиззахда ишлаганман. Клуб СССР чемпионатининг биринчи лигасида ўйнаган ва ҳар йили олий лига жамоаларини ўйинчилар билан таъминлаган. Биргина 1984 йилнинг ўзида «Звезда» клубимиздан тўққиз нафар футболчи кўтарилиш учун жўнаб кетди. Тўққиз нафар! Яна бир риторик савол: 2024 йили Ўзбекистон биринчи дивизионидан нечта футболчи топ-клубларга ўтди? Жавоб, менимча, аниқ.

— ЎФА президентининг асосий муаммоларидан бири, у ким бўлишидан қатъий назар, ишларнинг аҳволи ҳақида холис маълумотга эга эмаслигида, деган фикр бор...

— Бу муаммонинг номи бор: қобилиятсизлик. Агар маълумот хўжайинга ўз фойдасига талқин қиладиган ўнлаб фильтрлар орқали етиб борадиган бўлса, демак бу бошлиқнинг компетент эмаслигини англатади. Бу, аслида, номзодни илгари сурганлар томонидан талаб қилинадиган нарса: хўжайин учун назорат ва мувозанат тизимини тушуниш, яъни «тўғри келадиган» одамлар гуруҳи манфаатларини кўзлаб қарор қабул қилишининг ўзи кифоя.

— Клуб хўжайинлари қарор қабул қилиш тизимига қандай таъсир кўрсатади, агар шундай бўлса?

— Ҳеч қандай. Улар бутунлай Буюк Ўйин қоидаларига қарам. Жумладан, трансфер қоидалари, клублар ва футболчилар ўртасидаги муносабатлар даражаси, меъёр ва қоидаларни қўшган ҳолда.

— ПФЛ раҳбарида кимни кўряпсиз?

— Ҳозирда собиқ журналист Диёр Имомхўжаев ПФЛ президенти лавозимида ишлаб келмоқда. Қисқа вақт ичида ЎФА ишида жуда кўп хатоларга йўл қўйган Умид Аҳмаджонов томонидан қўйилган одам. Имомхўжаев журналист бўлган пайтлар ассоциацияни юмшоқлик билан танқид қилган, лекин у профессионал футболда тажрибага, махсус билимга эга эмас.

Назаримда, бугун мамлакат ичидан лига ишини яхшилай оладиган мутахассис топиш қийин. ПФЛ собиқ президенти Фарход Магометовнинг ҳам тажрибаси, ҳам билими бор, аммо ЎФА раҳбарияти томонидан талаб этилмаётган шахсдир.

Алишер Никимбаев. Алишер Никимбаевнинг ижтимоий тармоқдаги фотосурати

Осиёнинг турли мамлакатларида мусобақалар ўтказишда катта тажрибага эга бўлган собиқ ЎФА мутахассислари бор, масалан, ОФК тузилмаларида, БАА ва Қатар федерацияларида ўн йилдан бери муваффақиятли ишлаб келаётган Алишер Никимбаев. Аммо унга бундай таклиф бўлиши даргумон, чунки Алишер ўзбек футболини бошқариш тизимининг миллий хусусиятларини яхши билади. Ҳеч бир ўзини ҳурмат қиладиган мутахассис нотўғри тизим томонидан белгиланган доирада ишламайди.

Уюшманинг оператив фаолиятига масъул бўлган ЎФА вице-президенти Равшан Ирматов ўзининг ёнида ислоҳотлардан манфаатдор кучли менежерлар бўлишини истамаслиги аниқ. Равшан тизимнинг классик маҳсулотидир. У шунчаки бошқача бўлолмайди. Юқори малакали мутахассислар ЎФАни четлаб ўтишаётгани ажабланарли эмас.

— Реал вариантлар борми?

— Менимча, энг мақбул вариантлардан бири Бундеслигани бошқаришда муваффақиятли тажрибага эга бўлган бир гуруҳ немис менежерларини таклиф қилишдир.

— Бундай одамларни биласизми?

— Ҳеч ким ҳеч кимнинг олдига бундай вазифани қўйгани йўқ, лекин Германия футбол ассоциацияси ва Бундеслига раҳбарияти билан мулоқотда бўлган тажрибамдан келиб чиқиб, ишонч билан айтишим мумкинки, ажойиб мутахассисларни топиш мумкин. Бу ҳолатда ЎФА тубдан ўзгаришига тўғри келиши аниқ: мустақил мутахассислар концепцияларга асосланган мавжуд тузилмага қўшилмайди, балки тартибни тиклаш учун жиддий чоралар кўради.

Бундай жамоа анчагина тийинга тушиши аниқ. Лекин кучли лига ташкил этилгандан сўнг бундай ҳаражатлар кўп марта қоплананиши одатий ҳол. Агар давлат маблағлари сарфланадиган бўлса, унда «чап» легионер -мураббийларга эмас, балки юқори малакали менежерларга сарфлаш лозим. ЎФА раҳбарияти бундай вазиятга тайёрми? Мен бунга жуда шубҳа қиламан.

Шу билан бирга, ЎФА раҳбарияти эндиликда футбол бўйича мутахассислар тайёрлаш бўйича фундаментал дастурни ишлаб чиқишни бошлаши керак. Ваколатли ҳаракатлар ва қарорлар тўплами қисқа вақт ичида аниқ натижалар бериши мумкин.

— Сизнингча, банкротлик хавфи сурункали бўлса, клубларнинг молиявий барқарорлиги нималарга асосланиши керак?

— «Ўзбекистон маҳаллий субъектлари бюджетлари ва давлат корхоналари маблағлари ҳисобидан профессионал спорт жамоаларини қўллаб-қувватлаш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қонунни ишлаб чиқиш зарур. Бундай ҳужжат давлат томонидан қўллаб-қувватлашнинг умумий тамойиллари, мазмуни, чора-тадбирлари ва профессионал жамоаларни қўллаб-қувватлаш учун ажратилган бюджет маблағларидан фойдаланиш мониторинги механизмларини белгилайди. Бюджет шаффофлиги ФИФАнинг асосий талабларидан бири бўлиб, бу футболнинг ўзини-ўзи таъминлашга ўтишига қаратилган стратегик жиҳатдан тўғри йўналишдир.

ЎФАнинг молиявий регламенти — клублар фаолиятини молиявий қўллаб-қувватлаш тамойилларини белгиловчи асосий меъёрий ҳужжат бўлиши керак. Хулоса қилиб айтганда, молиявий регламент клубларни пул мукофотлари миқдорини тартибга солиш (иш ҳақини чеклаш) тамойилига риоя қилишга мажбур қилади ва регламент талаблари, шунингдек, ЎФА юрисдикция органлари ва Спорт арбитраж суди (айтганча, Ўзбекистонда ҳали ҳам яратилмаган) қарорларига риоя қилмаганлик учун клуб раҳбарларининг шахсий жавобгарлиги тамойилини назарда тутади.

Бундан ташқари, молиявий регламентлар клуб раҳбарларининг малакасини даврий текширишни назарда тутади, Молиявий назорат қўмитасини шакллантириш тартибини, клубларнинг молиявий тўлов қобилиятини мажбурий белгилаш принципини назарда тутади, клубнинг молиявий ва тўлов мажбуриятларини бажариш қобилиятини тасдиқловчи ҳужжатлар рўйхатини ўз ичига олади, ўйинчиларни сотиб олиш учун харажатларни чеклаш принципини ўрнатади.

— ЎФАнинг мутахассислар тайёрлаш билан боғлиқ таълим фаолияти масаласига бир неча бор мурожаат қилгансиз. Сир эмаски, сўнгги ўн йил ичида, айтайлик, мураббий ва ҳакамларнинг тайёргарлиги кескин тушиб кетган. Қандай сабабларга кўра?

— Сабабларини комплекс кўриб чиқиш керак. Айтайлик, ОФК ва ФИФА томонидан ўтказилаётган таълим-тарбиявий мураббийлик семинарларининг савияси анча пасайган. Бу сабабми? Албатта, асосийси бўлмаса ҳам.

Энг муҳими, мамлакатда илмий-услубий ва илмий-тадқиқот ишлари бўйича ягона режа мавжуд эмас, ихтисослаштирилган спорт олий ўқув юртида футбол кафедраси ўқитувчиларини тайёрлаш тизими юмшоқ қилиб айтганда, юқори даражада эмас. Танқидий даражада кам илмий ва услубий адабиётлар нашр этилаётгани, ихтисослаштирилган конференциялар кам ўтказилаётгани, профессионал тренерлар иштирокидаги маъруза формати деярли унутилган. Футбол фанига ажратилаётган маблағлар арзимас маблағ экани, бу ҳақда умумий сарф-харажатлар нуқтаи назаридан гапириш ҳам уятли. Афсуски, Ўзбекистонда бугун футбол назарияси ва методологиясида ном қозонган олимлар деярли қолмаган. Қолганлари эса жудаям кам талаб этилади. Дейлик, футбол назарияси ва методологияси соҳасида юқори савияли мутахассис Шамил Исеев ўқув жараёнига жалб этилмайди – унинг роли барча терма жамоалар институтлари фаолиятини таҳлил қилиш билан чекланади...

Ҳакамларни тайёрлашдаги муаммолар эса бундан кам эмас. Биринчидан, ҳакамлар корпуси ПФЛ шафелиги остида, яқин ўтмишнинг ажойиб ҳаками Равшан Ирматовнинг тайёргарлик жараёнига бевосита таъсири йўқ. Ўзбекистонлик энг яхши методист Фарҳод Абдуллаев бир неча йиллардан бери Саудия Арабистонида ишлаб, Ўзбекистон нуқтаи назаридан фақат инструкторлик вазифасини бажариб келмоқда. У ҳакамларни тайёрлаш тизимининг ҳолатини жуда яхши тушунади ва Ирматовнинг барча уринишларига қарамай, у уйига қайтиш ниятида эмас, зеро ватанда уни на иш, на моддий шароит билан таъминлашга тайёр эмаслар.

— Сизнингча, менежерларни тайёрлашнинг асосий параметрлари қандай бўлиши керак? Ўқиш муддати, таълим муассасалари, ҳамкорлар…

— Футболни ривожлантириш динамикаси кўп жиҳатдан ЎФА аппарати, ҳудудий федерациялар, клублар ва лигалар учун бошқарув кадрларини тайёрлаш тизимини шакллантиришга боғлиқ. Аввало, топ-менежерларни тайёрлашдан: президентлар, вице-президентлар, бош директорлар, ижрочи ва тижорат директорларни.

Алишер Аминов. Унинг архив фотосурати

Шундай қилиб, МВА даражасидаги ихтисослаштирилган дастурни, шунингдек, ихтисослаштирилган малака ошириш дастурларини ишга тушириш мантиқий ва зарур кўринади. Ҳа, ФИФА ва ОФК томонидан ишлаб чиқилган дастурларда менеджерлар тайёрлаш кўзда тутилган ва улар ҳақиқатдан ҳам фойдали, аммо бу қисқа муддатли курслар Ўзбекистон футболининг ҳақиқий эҳтиёжларига суст мослаштирилган ва долзарб масалаларни кун тартибидан олиб ташлашга имкон бермаяпти.

«Футбол маъмурияти магистри» дастурини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш зарур, деб ҳисоблайман, унинг асосий мақсади айнан футбол индустрияси учун юқори малакали, замонавий бошқарув концепциялари соҳасида тегишли яхлит билим, кўникма ва малакаларга эга, асосланган қарорлар қабул қилишга қодир менежер-амалиётчиларни тайёрлашдан иборат бўлади.

«МФА» (кўпфакторли аутентификация – тарж.изоҳи) дастури икки йилга мўлжалланган бўлиши ва бошқарувнинг турли даражалари учун бир нечта трекларга эга бўлиши керак. Юқори даража ҳудудий федерациялар бошқаруви, клублар эгалари ҳамда марказ ва академиялар раҳбарларига қаратилган бўлиши лозим. Юқори бошқарув даражаси клублар — директорлар ва уларнинг ўринбосарлари, федерациялар ва лигалар бўлимлари раҳбарлари учун мўлжалланган бўлади. Ўрта бошқарув бўлим ва бўлим бошлиқларига қаратилган.

Бундан ташқари, спорт ҳуқуқшуносларини тайёрлаш дастурини ишлаб чиқиш зарур. ПФЛ клубларида қандай юристлар ишлайди? Уларнинг касбий малакаси пастлиги туфайли қандай хавфлар юзага келади? Молиявий йўқотишлар қандай бўлади? ЎФА юрисдикция органларида кимлар ишлайди — низоларни ҳал қилиш палатаси, ўйинчиларнинг трансфер ҳолати қўмитасида? Афсус, яна риторик саволлар...

— Тиббий ёрдам дастури – жарроҳлар, реабилитация мутахассислари, фармакология мутахассисларини тайёрлаш бўйича бу ерда қандай ютуқларга эришилди?

— Афсуски, мен ЎФА фаолиятининг барча жиҳатлари ҳақида тўлиқ маълумотга эга эмасман, шунинг учун мен тиббиёт ҳақида қисқача гапириб ўтаман.

Тиббиёт ходимлари ва жисмоний тарбиячиларнинг бутун жамоасини қамраб олувчи жадал ривожланаётган ягона экотизимни яратиш зарур. Ўз вақтида мен Ирматовга янги миллий марказ негизида травматология ва реабилитация марказини ташкил этишда ёрдам беришни, Марказий травматология ва ортопедия институти спорт травматологияси бўлими мудири, профессор Анатолий Орлецкий билан ҳамкорлик алоқаларини ўрнатишни, ўзбек жарроҳлари учун Марказий травматология ва ортопедия институти қошида амалиёт ташкил этишни, шифокорларга лицензияша бериш тизимини жорий этиш, терма жамоалари ва академиялар учун психологлар тайёрлаш дастурини жорий этишни таклиф қилгандим.

Лойиҳалар жуда аниқ – унда аниқ амалга ошириш механизмлари, исм ва фамилиялар, бюджетлар ва амалга ошириш муддатлари кўрсатилган. Лекин, вақт шуни кўрсатдики, Равшанга бундай кенг кўламли дастурларни таклиф қилиш вақтни беҳуда сарфлаш билан баробар экан. Ирматов тезкор фаолият юритиши мумкин, аммо стратегик даража унга бегона.

— Ўзбекистонда футболни ривожлантириш бўйича кенг қамровли бепул дастурни ишлаб чиқдингиз, гарчи бундай ишлар катта маблағ талаб қилсада. Бундан мақсад нима, Алишер Анатольевич? Қандай мақсадларни кўзлаяпсиз, қандай фойда қидиряпсиз?

— Биласизми, ҳозирги футбол бошқарув тизимидан қаттиқ хафаман. Энди яхши тушундимки, бу тизим ўзгармагунча, ҳар қандай кенг қамровли дастурларни таклиф қилиш бефойда.

Бу ерда пул роль ўйнамайди, гарчи, албатта, 170 саҳифали тизимли таҳлил ҳақиқатан ҳам «топ» маҳсулотдир. Лекин инсонда ватанга муҳаббатдек содда ва табиий туйғу мавжуд. Бу туйғу рақамлар билан ифодаланган қизиқишдан беқиёс юқоридир. Охир оқибат, Ўзбекистон футболи тўғри йўлга тушса, ҳамма фойда кўради. Мана сизда тўлиқ жавобим.

— Сиз таклиф қилган ислоҳот умуман спортга оид қонунчилик базасига тааллуқли экан, бу воқеада Спорт вазирлиги қандай позицияни эгаллади?

— Бу ерда 2024 йил июнь ойида вазир Адҳам Икромов билан учрашув уюштирган Ирматовга тахсин айтишим керак. Футболни ривожлантириш дастури муҳокамаси чоғида қатор тизимли масалаларни кўтариб, муҳим қонунчилик ташаббусларини белгилаб бердим. Мен вазирга вазирлик юристларини муқобил экспертизадан ўтказиш, федерация раҳбарлари ва қонун чиқарувчи органлар вакилларидан иборат ишчи гуруҳ тузишни таклиф қилдим...

Ишбилармонлик реакция бўлмаганини алоҳида таъкидлаш жоизми? Агар реакция бўлса, у конструктив эмас, балки ҳимоявий тажовузкор характерга эга бўлди. «Бу ерда менга нималарни минғиллаёпсиз?», дегандек. Бундай вазирдан мадад кутишнинг маъноси йўқлиги аён бўлди.

— Сиз тажрибали, кўп нарсани кўрган одамсиз ва таржимаи ҳолингизда жуда кўп қизиқарли фактлар мавжуд. Сизнинг исмингиз ФИФА, УEФА, собиқ СССР мамлакатлари миллий ассоциацияларида яхши таниш. Наҳотки, Ўзбекистон, Тожикистон, Қирғизистон, Озарбайжон каби давлатларда тизимни ўзгартириш ва бузиб, қайта қуриш мумкинлигига ҳали ҳам ишонасиз? Сиз табиатан кимсиз — янги йўл очаётган музёрар кемасими ёки шамол тегирмонлари билан курашишни яхши кўрадиган шахсми?

— Спорт бошқаруви тизимидаги муаммолар ҳар қандай давлатда бўлади, ягона савол — мазкур муаммолар даражасидадир. Спорт ва футболга бўлган муносабат муайян давлатнинг маданияти ва таълим даражасини кўрсатади. Жамоатчилик ва мухлислар футболни шунчаки ўйин деб билишади ва бу мантиқан тўғри, лекин соддалик примитивизм эмас. Савол, шубҳасиз, сиёсий, кескин ва ҳукмрон элитанинг энг хилма-хил манфаатларига тааллуқлидир. Ўзбек футболи жамият моделининг тўғридан-тўғри нусхасидир, нафақат Ўзбекистон ҳукумати ва Президентининг номи учун, балки давлат томонидан спорт субъектларига бўлган ҳурмат ва пировардида ўзбек иқтидорли болалари, футболчилари ва мураббийларининг келажаги учун ҳам курашмоқчиман.

Жуда ҳаётий афоризм бор: «Курашаётган экансан, бу ғалаба қозонишингни англатмайди. Аммо жанг қилмаслигинг — мағлубиятингни англатади». Шунинг учун мен бу қолоқ, занглаган тизимларга қарши баҳоли қудрат курашяпман.